Kurdeşen, tıbbi adıyla “Ürtiker”, ciltte aniden ortaya çıkan, genellikle kaşıntılı olan, kabarık ve kızarık döküntülerdir. Kurdeşen döküntüleri, ciltte histamin adlı bir kimyasalın salınması sonucu oluşur. Histamin, ciltteki kan damarlarının genişlemesine neden olur ve bu da sıvının çevre dokulara sızmasına yol açar. Bu sızıntı, ciltte kabarık, kızarık döküntülere neden olur.
Kurdeşenin ana özellikleri şunlardır:
- Kızarık Döküntüler: Ciltte kızarık, kabarık ve genellikle kaşıntılı döküntüler (ürtiker) oluşur.
- Kaşıntılıdır: Çoğu kurdeşen kaşıntılıdır, ancak bazen yanma veya batma hissi de olabilir.
- Geçicidir: Her bir döküntü genellikle birkaç saat içinde kaybolur, ancak yeni döküntüler ortaya çıkabilir.
- Şekil ve Boyut Değiştirebilir: Döküntüler birleşebilir veya yayılabilir, bu da onların şekil ve boyutlarının değişmesine neden olabilir.
- Farklı Nedenlere Bağlı Olabilir: Alerjik reaksiyonlar, fiziksel uyarıcılar (örn. basınç, su, güneş, soğuk), enfeksiyonlar, ilaçlar veya bazen bilinmeyen nedenler kurdeşene yol açabilir.
- Yanma veya Batma Hissi: Bazı kişilerde döküntülerin olduğu bölgelerde yanma veya batma hissi olabilir.
- Derin Döküntüler (Anjioödem): Bazı durumlarda, kurdeşen cildin daha derin katmanlarında şişliklere (anjioödem) neden olabilir. Bu şişlikler, genellikle göz kapakları, dudaklar, el ve ayaklarda oluşur. Anjioödem genellikle daha az kaşıntılıdır ama daha çok acı veya yanma hissi verir.
Eğer kurdeşen belirtileri yaşarsanız veya bu belirtiler kronikleşirse, bir dermatolog veya alerji uzmanına başvurmanız önerilir. Özellikle nefes almada zorluk, yüzde şişlik veya dilde şişlik gibi ciddi alerjik reaksiyon belirtileri gösteriyorsanız acil tıbbi yardım almalısınız.
Kurdeşen Çeşitleri Nelerdir?
Kurdeşen, oluşum sebeplerine veya belirli özelliklerine göre farklı kategorilere ayrılabilir. Kurdeşenin bazı yaygın çeşitleri şunlardır:
- Akut Ürtiker: Genellikle 6 haftadan daha kısa süren kurdeşen atağını tanımlar. Alerjik reaksiyonlar, enfeksiyonlar, stres veya ilaçlar gibi belirli bir nedene bağlı olarak gelişebilir.
- Kronik Ürtiker: 6 haftadan daha uzun süren kurdeşen atağını tanımlar. Sebebi sıklıkla belirsizdir ve altta yatan bir otoimmün reaksiyon olabilir.
- Fiziksel Ürtiker: Belirli fiziksel uyarıcılara (soğuk, sıcak, basınç, güneş ışığı, su) tepki olarak ortaya çıkar. Örnekler:
- Soğuk Ürtiker: Soğuğa (soğuk hava, soğuk su) maruz kaldığında oluşan döküntüler.
- Dermatografik Ürtiker: Cilde hafifçe bastırıldığında veya sıyrıldığında döküntülerin oluşması.
- Basınç Nedeniyle Oluşan Ürtiker: Sıkı giysiler ya da basınç altında kalan cilt bölgelerinde saatler sonra gelişen döküntüler.
- Solar Ürtiker: Güneş ışığına maruz kalmayla oluşan döküntüler.
- Akuajenik Ürtiker: Suyla (ter, duş, yağmur) temas sonrası oluşan döküntüler.
- Kolinergik Ürtiker: Fiziksel aktivite, sıcak duş veya öğün sonrası gibi vücut ısısının arttığı durumlarda ortaya çıkan küçük, sıkıca toplanmış döküntülerle karakterizedir.
- Kontakt Ürtiker: Belli bir maddeyle (genellikle alerjik bir maddeyle) cilt teması sonucunda hızla oluşan döküntülerdir.
- Otoimmün Ürtiker: Vücudun kendi hücrelerine karşı antikorlar üretmesi sonucu ortaya çıkan kurdeşen türüdür.
Bu çeşitlerden herhangi birine sahip olduğunuzu düşünüyorsanız veya kurdeşen belirtileri gösteriyorsanız, bir dermatolog veya alerji uzmanına danışmanız önerilir. Uzman, belirtilerinizi değerlendirebilir, doğru teşhisi koyabilir ve en iyi tedavi yöntemini önerebilir.
Akut Ürtiker Nedir?
Akut ürtiker, genellikle 6 haftadan daha kısa süren ve ani başlangıçlı kurdeşen döküntülerini tanımlar. Bu döküntüler ciltte kaşıntılı, kabarık, kızarık lezyonlar şeklinde ortaya çıkar. Döküntüler genellikle birkaç saat ila bir gün içerisinde kaybolabilir, ancak yeni döküntülerle tekrarlanabilir.
Akut ürtikerin potansiyel nedenleri şunlardır:
- Alerjik Reaksiyonlar: Yiyecekler (fıstık, yumurta, kabuklu deniz hayvanları vb.), ilaçlar (penisilin veya aspirin gibi), böcek sokmaları veya polenler gibi alerjenler.
- Enfeksiyonlar: Soğuk algınlığı, strep boğazı veya viral enfeksiyonlar.
- Fiziksel Uyarıcılar: Güneş ışığı, su, terleme, basınç veya sıcaklık değişiklikleri gibi fiziksel nedenler.
- Diğer Nedenler: Stres, bazı hastalıklar veya bazen belirsiz nedenler.
Belirtileri:
- Kızarık ve kaşıntılı döküntüler.
- Lezyonlar genellikle yuvarlak veya ovaldir ve ortasında daha soluk bir alan olabilir.
- Döküntüler genellikle simetrik olarak dağılır.
Tanı ve tedavi:
Akut ürtiker tanısı, genellikle hastanın tıbbi öyküsüne ve fizik muayenesine dayanarak konulur. Tetikleyiciyi belirlemek için bazen alerji testleri yapılabilir.
Tedavi genellikle antihistaminik ilaçları içerir, bu ilaçlar histaminin neden olduğu alerjik reaksiyonları ve kaşıntıyı azaltmaya yardımcı olur.
Eğer akut ürtiker belirtileri yaşarsanız veya döküntülerinizin nedenini bilmiyorsanız, bir dermatolog veya alerji uzmanına başvurmanız önerilir.
Kronik Ürtiker Nedir?
Kronik ürtiker, 6 haftadan daha uzun süren ve tekrarlayan kurdeşen döküntülerini tanımlar. Ciltte kaşıntılı, kabarık, kızarık döküntüler şeklinde belirtiler gösterir. Bu döküntüler genellikle birkaç saat ila bir gün içerisinde kaybolabilir, ancak yeni döküntülerle tekrarlanabilir ve bu süreç haftalar, aylar hatta yıllar boyunca sürebilir.
Kronik ürtikerin nedenleri genellikle net değildir, fakat potansiyel nedenleri şunlar olabilir:
- Otoimmün Nedenler: Birçok kronik ürtiker vakası, vücudun kendi dokularına karşı antikorlar ürettiği otoimmün bir reaksiyon sonucu meydana gelir.
- Fiziksel Uyarıcılar: Soğuk, sıcak, güneş ışığı, basınç veya su gibi fiziksel faktörlere reaksiyon olarak ortaya çıkabilir.
- Diğer Hastalıklar: Tiroid hastalığı, lupus, romatoid artrit, hepatit veya kanser gibi bazı sağlık sorunları kronik ürtikere neden olabilir.
- İlaçlar: Aspirin, ibuprofen veya bazı yüksek tansiyon ilaçları gibi bazı ilaçlar kronik ürtikere neden olabilir.
- Enfeksiyonlar: Hepatit, H. pylori bakterisi, mononükleoz veya üriner sistem enfeksiyonları kronik ürtikere sebep olabilecek enfeksiyonlardır.
Kronik ürtiker tanısı, genellikle fiziksel muayene ve hastanın tıbbi öyküsüne dayanır. Ancak, spesifik bir nedeni belirlemek için bazen ek testlere ihtiyaç duyulabilir.
Tedavi, belirtileri hafifletmeyi amaçlar. Antihistaminik ilaçlar genellikle ilk tedavi seçeneğidir, ancak bazen diğer tedavilere veya daha yüksek dozda ilaçlara ihtiyaç duyulabilir. Özellikle sebebi belirsiz olan kronik ürtiker vakalarında, tedavi yönteminin etkinliği kişiden kişiye değişebilir, bu nedenle en uygun tedavi planını belirlemek için bir dermatolog veya alerji uzmanıyla işbirliği yapmak önemlidir.
Kurdeşen Neden Olur?
Kurdeşen (ürtiker), vücutta histamin ve diğer kimyasalların serbest bırakılmasıyla ortaya çıkan bir reaksiyon sonucu oluşur. Bu kimyasalların serbest bırakılması, ciltte kan damarlarının sızmasına ve kızarık, kabarık döküntülere neden olur. Kurdeşenin oluşmasına sebep olabilecek birçok tetikleyici ve neden vardır:
- Alerjik Reaksiyonlar:
- Yiyecekler: Fıstık, kabuklu deniz hayvanları, yumurta, süt, soya, buğday ve diğer alerjen yiyecekler.
- İlaçlar: Antibiyotikler (penisilin veya sülfonamidler gibi), ağrı kesiciler (aspirin veya ibuprofen gibi), kan basıncı ilaçları vb.
- Böcek Sokmaları ve Isırmaları: Arı, yaban arısı, karınca veya sivrisinek sokmaları.
- Fiziksel Uyarıcılar:
- Soğuk: Soğuk havaya veya soğuk suya maruz kalmak.
- Isı: Terleme, sıcak duş almak veya sıcak havaya maruz kalmak.
- Basınç: Sıkı giysiler giymek veya cilde uygulanan basınç.
- Güneş: Güneşe maruz kalmak (solar ürtiker).
- Su: Cildin suyla temas etmesi (akuajenik ürtiker).
- Fiziksel Travma: Cildi sıyırma veya sürtme (dermatografik ürtiker).
- Diğer Nedenler:
- Viral, bakteriyel veya parazitik enfeksiyonlar.
- Stres: Bazı insanlarda, duygusal stres kurdeşene neden olabilir.
- Hormonal değişiklikler: Menstruasyon, hamilelik veya tiroid hastalığı gibi durumlar.
- Diğer hastalıklar: Özellikle otoimmün hastalıklar, bazı kanser türleri, lupus veya tiroid hastalığı.
- Bazı katkı maddeleri veya koruyucular.
- İdiyopatik Ürtiker: Bazı kurdeşen vakalarının nedeni belirlenemez. Bu tür vakalar “idiyopatik” olarak adlandırılır.
Bu tetikleyicilere rağmen, birçok kurdeşen vakasının özel bir nedeni belirlenemez. Özellikle kronik kurdeşen durumunda, altta yatan nedenin belirlenmesi zordur. Kurdeşenin nedenini ve uygun tedavi yöntemini belirlemek için bir dermatolog veya alerji uzmanıyla konsültasyon yapmak en iyisidir.
Kurdeşen Tanı ve Teşhisi
Kurdeşenin (ürtiker) teşhisi, genellikle hastanın tıbbi öyküsüne ve fiziksel muayeneye dayanır. Ancak, kurdeşenin spesifik nedenini belirlemek daha karmaşık olabilir.
- Tıbbi Öykü: İlk adım, hastanın tıbbi öyküsünü toplamaktır. Doktor, döküntülerin başlangıcı, süresi, eşlik eden belirtiler, tetikleyiciler, kullandığınız ilaçlar, diyetiniz ve daha önce benzer belirtiler yaşayıp yaşamadığınızı sorgulayacaktır.
- Fizik Muayene: Doktor, ciltteki döküntülerin görünümünü ve yerleşimini inceleyerek kurdeşenin tipik belirtilerini araştırır.
- Alerji Testleri: Eğer doktor, belirtilerin bir alerjene bağlı olabileceğini düşünüyorsa, deri prick testi veya kan testi gibi alerji testleri önerilebilir.
- Kan Testleri: Bazı durumlarda, kurdeşenin altta yatan bir hastalıktan kaynaklanıp kaynaklanmadığını kontrol etmek için kan testleri istenebilir.
- Fiziksel Uyarıcı Testleri: Eğer fiziksel ürtikerden şüpheleniliyorsa (örn. soğuk, sıcak, basınç), doktor bu uyarıcılara tepkinizi test edebilir. Örneğin, soğuk ürtikerini test etmek için cildinizin bir bölümüne soğuk bir nesne uygulanabilir.
- Günlük Tutma: Doktor, tetikleyicileri ve belirtileri izlemek için bir gıda ve semptom günlüğü tutmanızı isteyebilir. Bu, belirli yiyeceklerin, aktivitelerin veya diğer faktörlerin kurdeşeni tetikleyip tetiklemediğini belirlemeye yardımcı olabilir.
- Dermatografizm Testi: Doktor, cildinize hafifçe bastırarak veya cildinizi bir nesneyle sıyırarak dermatografik ürtikeri test edebilir. Eğer ciltte hemen kırmızı, kabarık bir iz oluşursa, bu dermatografizme işaret edebilir.
Kurdeşenin tanı ve teşhis süreci kişiye özgüdür ve en iyi tedavi yaklaşımını belirlemek için bir dermatolog veya alerji uzmanıyla konsültasyon yapmak önemlidir. Kurdeşenin spesifik nedeni her zaman belirlenemese de, doktor genellikle belirtileri hafifletmek için etkili tedaviler önerebilir.
Kurdeşen Nasıl Tedavi Edilir?
Kurdeşen (ürtiker) tedavisi, belirtileri hafifletmeyi ve rahatsızlığı azaltmayı amaçlar. Aşağıda, kurdeşenin yaygın tedavi yöntemlerinden bazıları sıralanmıştır:
- Antihistaminikler: Bu ilaçlar, histaminin neden olduğu alerjik reaksiyonları ve kaşıntıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Hafif ila orta şiddetteki kurdeşen vakalarında genellikle ilk tedavi seçeneğidir. Yaygın kullanılan antihistaminikler şunlardır:
- Cetirizine (Zyrtec)
- Fexofenadine (Allegra)
- Loratadine (Claritin)
- Desloratadine (Clarinex)
- Levocetirizine (Xyzal)
- H2 Blokerleri: Bazı durumlarda, antihistaminiklerle birlikte kullanılır. Örneğin ranitidine (Zantac) veya cimetidine.
- Kortikosteroidler: Ağızdan alınan kortikosteroidler (örn. prednizon) şiddetli kurdeşen belirtileri için kısa süreli kullanılabilir. Uzun süreli kullanımda ciddi yan etkilere neden olabileceği için dikkatli kullanılmalıdırlar.
- Kalsinörin İnhibitörleri: Tacrolimus (Protopic) ve pimecrolimus (Elidel) gibi topikal ilaçlar bazen şiddetli kurdeşen için önerilebilir.
- Omalizumab (Xolair): Kronik idiopatik ürtikeri olan ve antihistaminiklere yanıt vermeyen yetişkin ve gençler için FDA tarafından onaylanmış bir enjeksiyon tedavisidir.
- Koruyucu Önlemler ve Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
- Tetikleyicilerden kaçının: Kurdeşenin nedenini biliyorsanız, tetikleyici faktörlerden kaçınmak önemlidir.
- Sık sık banyo yapmayın ve cildinizi yumuşak sabunlarla yıkayın.
- Sıkı giysiler giymekten kaçının.
- Stres yönetimi tekniklerini öğrenin.
- Antileukotrien İlaçlar: Montelukast (Singulair) gibi antileukotrien ilaçları, bazı kronik ürtiker vakalarında faydalı olabilir.
- Soğuk Kompres: Kaşıntıyı hafifletmek için etkilenen bölgeye soğuk kompres uygulamak yardımcı olabilir.
Tedavi, kurdeşenin şiddetine, süresine, nedenine ve bireysel ihtiyaçlara göre değişiklik gösterebilir. Etkili bir tedavi planı için bir dermatolog veya alerji uzmanıyla konsültasyon yapmak en iyisidir.
Kurdeşen Komplikasyonları Nelerdir?
Kurdeşen (ürtiker) genellikle zararsızdır ve kendi kendine ya da tedaviyle iyileşir. Ancak bazı durumlarda, kurdeşenle ilişkilendirilen veya kurdeşenden kaynaklanabilecek komplikasyonlar gelişebilir:
- Anjioödem: Kurdeşenle sıklıkla ilişkilendirilen bir komplikasyondur. Anjioödem, cildin daha derin katmanlarında ani şişliklere neden olur. Tipik olarak göz kapakları, dudaklar, el, ayak ve genital bölgede görülür. Anjioödem genellikle daha az kaşıntılıdır ancak daha fazla ağrı veya yanma hissi verebilir.
- Anafilaksi: Ciddi, yaşamı tehdit eden bir alerjik reaksiyon olan anafilaksi, bazı kurdeşen vakalarında gözlenebilir, özellikle de kurdeşen bir alerjen veya ilaçla tetiklendiyse. Anafilaksi belirtileri arasında hızlı nabız, nefes almada zorluk, boğazda şişlik, baş dönmesi veya bilinç kaybı bulunur. Bu bir acil durumdur ve hemen tıbbi yardım alınmalıdır.
- Kronik İnflamasyon: Kronik ürtiker uzun süreli inflamasyona neden olabilir. Bu, ciltte sürekli veya tekrarlayan döküntülerle sonuçlanır.
- Psikolojik Etkiler: Kronik ürtiker, yaşam kalitesini düşürebilir. Sürekli kaşıntı, uykusuzluk ve döküntülerin estetik endişeleri, depresyon, anksiyete veya özsaygı sorunlarına neden olabilir.
- Cilt Enfeksiyonları: Sürekli kaşınma, ciltte yaralara veya çiziklere neden olabilir, bu da bakteriyel cilt enfeksiyonlarına zemin hazırlayabilir.
Tedavi, bu komplikasyonların önlenmesine yardımcı olabilir. Eğer kurdeşen belirtileriniz varsa veya bu komplikasyonlardan herhangi birini deneyimliyorsanız, bir dermatolog veya alerji uzmanına başvurmanız önerilir.
Kurdeşen Olan Kişiler Nelere Dikkat Etmelidir?
Kurdeşen (ürtiker) olan kişiler, belirtilerin kötüleşmesini önlemek ve yaşam kalitelerini en üst düzeyde tutmak için aşağıdaki önerilere dikkat etmelidir:
- Tetikleyicilerden Kaçının: Kurdeşeninizi tetikleyen özel bir madde veya durum varsa (örn. belirli yiyecekler, ilaçlar, fiziksel uyarıcılar), bu tetikleyicilerden kaçının.
- Cildi Nazikçe Temizleyin: Cildinizi nazikçe yıkayın ve yumuşak sabunlar kullanın. Cildinizi sert bir şekilde sürtmek veya ovalamak döküntülerin kötüleşmesine neden olabilir.
- Kaşıntıyı Hafifletin: Kaşıntıyı azaltmak için etkilenen bölgelere soğuk kompresler uygulayabilir veya cildinizi serin tutabilirsiniz.
- Antihistaminik Kullanımı: Doktorunuz tarafından önerildiyse, belirtileri hafifletmek için antihistaminik ilaçlar kullanın.
- Stresi Yönetin: Bazı kişilerde stres, kurdeşen belirtilerini tetikleyebilir. Meditasyon, derin nefes alma teknikleri, egzersiz veya danışmanlık gibi stres yönetimi tekniklerini deneyin.
- Giyim: Rahat ve yumuşak kumaşlardan yapılmış giysiler giyin. Sıkı giysiler, özellikle etkilenen bölgelere baskı yaparak belirtileri kötüleştirebilir.
- Kronik Kurdeşen İçin Takip: Eğer kurdeşen belirtileriniz 6 haftadan daha uzun sürerse, bu kronik ürtiker olarak kabul edilir. Bu durumda, bir dermatolog veya alerji uzmanına başvurarak belirtilerinizi değerlendirmeniz ve uygun tedavi planını belirlemeniz önemlidir.
- Anafilaksi Belirtileri İçin Dikkatli Olun: Hızlı bir nabız, nefes almada zorluk, boğazda şişlik veya baş dönmesi gibi anafilaksi belirtileri gösteriyorsanız acil tıbbi yardım alın.
- Günlük Tutma: Belirtilerinizi ve tetikleyicileri izlemek için bir günlük tutmayı düşünün. Bu, tetikleyicileri belirlemeye yardımcı olabilir.
- Doktor Tavsiyelerine Uyun: Özellikle ilaç reçete edildiyse, doktorunuzun tavsiyelerine uyarak ilaçları düzenli ve doğru bir şekilde kullanın.
Kurdeşen belirtilerinizle başa çıkmak için bu önerilere ek olarak, durumunuzu en iyi şekilde anlayacak ve yönlendirecek bir sağlık profesyoneliyle iletişimde olmanız önemlidir.
Kurdeşene İyi Gelen Doğal Çözümler
Kurdeşen (ürtiker) için birçok doğal çözüm önerisi bulunmaktadır. Ancak bu doğal çözümlerin etkinliği bireyden bireye değişebilir ve tıbbi tedaviyi tamamen ikame etmemelidir. İşte kurdeşene iyi geldiği düşünülen bazı doğal yöntemler:
- Aloe Vera: Aloe vera jeli, cildi yatıştırabilir ve kaşıntıyı hafifletebilir. Etkilenen bölgeye doğrudan uygulayabilirsiniz.
- Yulaf Ezmesi: Yulaf ezmesi, ciltteki kaşıntıyı ve kızarıklığı azaltabilir. Yulaf ezmesi banyosu yaparak veya yulaf ezmesinden macun yaparak cilde uygulayabilirsiniz.
- Zerdeçal: Zerdeçalın anti-inflamatuar özellikleri bulunmaktadır. Zerdeçal tozu suda karıştırılarak macun haline getirilebilir ve döküntülere uygulanabilir. Ayrıca, zerdeçalı yiyeceklere ekleyerek veya takviye formunda alabilirsiniz.
- Elma Sirkesi: Elma sirkesinin anti-inflamatuar ve antiseptik özellikleri bulunmaktadır. Etkilenen bölgeye sulandırılmış elma sirkesi uygulanabilir.
- Yeşil Çay: Yeşil çayın antioksidan ve anti-inflamatuar özellikleri bulunmaktadır. Düzenli olarak yeşil çay içmek, kurdeşen belirtilerini hafifletebilir.
- Nettle (ısırgan otu) Çayı: Isırgan otunun, vücuttaki histamin seviyesini azaltmaya yardımcı olabilecek doğal antihistaminik özellikleri bulunmaktadır.
- Soğuk Kompres: Kaşıntıyı ve şişliği azaltmak için etkilenen bölgeye soğuk kompres uygulamak oldukça etkili bir yöntemdir.
- Zencefil: Zencefilin anti-inflamatuar özellikleri bulunmaktadır. Taze zencefili yiyeceklere ekleyebilir veya zencefil çayı yapabilirsiniz.
- Kamilla Çayı: Kamilla çayı, cildi sakinleştiren ve kaşıntıyı azaltan özelliklere sahip olabilir.
- Zeytinyağı: Ciltteki kuruluğu ve kaşıntıyı azaltmaya yardımcı olabilir.
Bu doğal çözümlerin her birini denemeden önce alerjik reaksiyon riskini azaltmak için küçük bir cilt bölgesinde test yapmanız önemlidir. Eğer kurdeşen belirtileriniz şiddetliyse veya uzun sürerse, bir dermatolog veya alerji uzmanına danışmak en iyisidir.