Yüksek kolesterole neyin neden olduğunu merak ediyorsanız, size teşhis konduysa ne yapmalısınız ve bu durumu düzeltmenin yollarını arıyorsanız, tüm cevaplar için okumaya devam edin.
Yüksek kolesterol tüm dünyada oldukça yaygın bir sorundur. Dünyada birinci sırada gelen ölüm nedeni olan kalp-damar hastalıklarına sebebiyet veren ana etkenlerden biridir. Bununla birlikte, bu durum genellikle herhangi bir gerçek semptom olmadan ortaya çıkabileceğinden, doktorunuzu ziyaret edene kadar sizde olduğunu bile bilmeyebilirsiniz.
Kolesterol Nedir?
Kolesterol bir lipid türüdür. Karaciğerinizin doğal olarak ürettiği mumsu, yağ benzeri bir maddedir. Hücre zarlarının, belirli hormonların ve D vitamininin oluşumu için hayati önem taşır.
Kolesterol suda çözünmez, bu nedenle kanınızda dolaşamaz. Kolesterolün taşınmasına yardımcı olmak için karaciğeriniz lipoproteinler üretir. Lipoproteinler, yağ ve proteinden yapılmış parçacıklardır. Kan dolaşımınız yoluyla başka bir lipit türü olan kolesterol ve trigliseritleri taşırlar. Lipoproteinin iki ana formu, düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve yüksek yoğunluklu lipoproteindir (HDL).
LDL kolesterol, düşük yoğunluklu lipoproteinler tarafından taşınan herhangi bir kolesteroldür. Kanınız çok fazla LDL kolesterol içeriyorsa, size yüksek kolesterol teşhisi konabilir. Tedavi olmadan yüksek kolesterol, kalp krizi ve felç dahil olmak üzere birçok sağlık sorununa yol açabilir.
Yüksek kolesterol, başlangıçta nadiren semptomlara neden olur. Bu nedenle kolesterol seviyenizi düzenli olarak kontrol ettirmeniz önemlidir.
Yüksek Kolesterol Belirtileri
Çoğu durumda, yüksek kolesterol “sessiz” olarak hareket eder. Genellikle herhangi bir belirtiye neden olmaz. Birçok insan, kalp krizi veya felç gibi ciddi komplikasyonlar gelişene kadar yüksek kolesterolü olduğunun farkında bile olmaz. Bu nedenle rutin kolesterol taraması önemlidir. 20 yaşında veya daha büyükseniz, rutin kolesterol taraması yaptırmanız gerekip gerekmediğini doktorunuza sorun.
Yüksek Kolesterol Nedenleri
Doymuş yağlar ve trans yağlar bakımından yüksek olan çok fazla yiyecekler yemek, yüksek kolesterol geliştirme riskinizi artırabilir. Obezite ile yaşamak da kolesterol riskinizi artırabilir. Yüksek kolesterole katkıda bulunan diğer faktörler, hareketsizlik ve sigara içmektir.
Genetik yapınız da yüksek kolesterol geliştirme olasılığını etkiler. Genler ebeveynlerden çocuklara aktarılır. Bazı genler vücudunuza kolesterol ve yağların nasıl işleneceği konusunda talimat verir. Ebeveynlerinizin yüksek kolesterolü varsa, sizde de olma riski daha yüksektir.
Nadir durumlarda yüksek kolesterol, ailesel hiperkolesterolemiden kaynaklanır. Bu genetik bozukluk, vücudunuzun LDL’yi uzaklaştırmasını engeller. Ulusal İnsan Genomu Araştırma Enstitüsü’ne göre, bu durumdaki çoğu yetişkin, toplam kolesterol düzeyleri desilitre başına 300 miligramın üzerinde ve LDL düzeyleri desilitre başına 200 miligramın üzerindedir.
Diyabet ve hipotiroidizm gibi diğer sağlık durumları da yüksek kolesterol ve buna bağlı komplikasyonlar geliştirme riskinizi artırabilir.
LDL Kolesterol Veya “Kötü Kolesterol”
LDL kolesterol genellikle “kötü kolesterol” olarak adlandırılır. Kolesterolü atardamarlarınıza taşır. LDL kolesterol seviyeleriniz çok yüksekse, atardamarlarınızın duvarlarında birikebilir. Bu birikim aynı zamanda kolesterol plağı olarak da bilinir. Bu plak atardamarlarınızı daraltabilir, kan akışınızı sınırlayabilir ve kan pıhtılaşması riskinizi artırabilir. Bir kan pıhtısı kalbinizdeki veya beyninizdeki bir atardamarı tıkarsa kalp krizi veya felce neden olabilir.
HDL Kolesterol Veya “İyi Kolesterol”
HDL kolesterole bazen “iyi kolesterol” denir. LDL kolesterolün vücudunuzdan atılması için karaciğerinize geri dönmesine yardımcı olur. Bu, kolesterol plağının arterlerinizde birikmesini önlemeye yardımcı olur. Sağlıklı HDL kolesterol seviyelerine sahip olduğunuzda, kan pıhtılaşması, kalp hastalığı ve felç riskinizi düşürmenize yardımcı olabilir.
Trigliseritler
Trigliseritler başka bir lipit türüdür. Kolesterolden farklıdırlar. Vücudunuz hücreleri ve belirli hormonları oluşturmak için kolesterol kullanırken, enerji kaynağı olarak trigliseritleri kullanır. Vücudunuzun hemen kullanabileceğinden daha fazla kalori aldığınızda, bu kaloriler trigliseritlere dönüşür. Vücudunuz, trigliseritleri yağ hücrelerinizde depolar. Ayrıca trigliseritleri kan dolaşımınız boyunca dolaştırmak için lipoproteinler kullanır. Düzenli olarak vücudunuzun kullanabileceğinden daha fazla kalori alırsanız, trigliserit seviyeleriniz çok yükselebilir. Bu, kalp hastalığı ve felç dahil olmak üzere çeşitli sağlık sorunları riskinizi artırabilir. Doktorunuz, trigliserit seviyenizi ve ayrıca kolesterol seviyenizi ölçmek için basit bir kan testi kullanabilir.
Kolesterol Seviyenizi Kontrol Ettirme
Amerikan Kalp Derneği, 20 yaşında veya daha büyükseniz kolesterol seviyenizi en az 4 ila 6 yılda bir kontrol ettirmenizi önerir. Yüksek kolesterol veya kardiyovasküler hastalık için diğer risk faktörleri geçmişiniz varsa, doktorunuz kolesterol seviyenizi daha sık test ettirmeniz için sizi teşvik edebilir. Doktorunuz toplam kolesterol düzeyinizin yanı sıra LDL kolesterol, HDL kolesterol ve trigliserit düzeylerinizi ölçmek için bir lipid paneli kullanabilir. Toplam kolesterol seviyeniz, kanınızdaki toplam kolesterol miktarıdır. LDL ve HDL kolesterol içerir. Toplam kolesterol veya LDL kolesterol seviyeleriniz çok yüksekse, doktorunuz size yüksek kolesterol teşhisi koyabilir. LDL düzeyleriniz çok yüksek ve HDL düzeyleriniz çok düşük olduğunda yüksek kolesterol tehlikeli olabilir.
Yüksek Kolesterol İçin Risk Faktörleri
Aşağıdaki durumlarda yüksek kolesterol geliştirme riskiniz daha yüksek olabilir:
- Obezite durumu
- Fast food gibi çok fazla doymuş ve trans yağ tüketimi
- Sınırlı fiziksel aktiviteye sahip olmak
- Tütün ürünleri
- Ailede yüksek kolesterol bulunması
- Diyabet, böbrek hastalığı veya hipotiroidizm durumu
Her yaştan, cinsiyetten ve etnik kökenden insan yüksek kolesterole sahip olabilir.
Yüksek Kolesterolün Komplikasyonları
Tedavi edilmediğinde, yüksek kolesterol atardamarlarınızda plak oluşmasına neden olabilir. Zamanla, bu plak arterlerinizi daraltabilir. Bu durum ateroskleroz olarak bilinir. Ateroskleroz ciddi bir durumdur. Arterlerinizden kan akışını sınırlayabilir. Ayrıca tehlikeli kan pıhtıları geliştirme riskinizi artırır. Ateroskleroz, aşağıdakiler gibi yaşamı tehdit eden birçok komplikasyona neden olabilir:
- Felç
- Kalp krizi
- Anjina veya göğüs ağrısı
- Yüksek kan basıncı
- Periferik damar hastalığı
- Kronik böbrek hastalığı
Yüksek kolesterol ayrıca safra dengesizliği oluşturarak safra taşı riskinizi artırabilir.
Kolesterol Nasıl Düşürülür?
Yüksek kolesterolünüz varsa, doktorunuz onu düşürmeye yardımcı olmak için yaşam tarzı değişiklikleri önerebilir. Örneğin, diyetinizde, egzersiz alışkanlıklarınızda veya günlük rutininizin diğer yönlerinde değişiklik önerebilirler. Sigara içiyorsanız, muhtemelen bırakmanızı tavsiye edecektir. Doktorunuz ayrıca kolesterol seviyenizi düşürmeye yardımcı olacak ilaçlar veya başka tedaviler de reçete edebilir. Bazı durumlarda, daha fazla bakım için sizi bir uzmana yönlendirebilirler.
Diyet yoluyla kolesterolü düşürmek
Sağlıklı kolesterol seviyelerine ulaşmanıza ve bunu korumanıza yardımcı olmak için doktorunuz diyetinizde değişiklik önerebilir. Örneğin, size şunları tavsiye edebilirler:
- Kolesterol, doymuş yağlar ve trans yağlar yüksek gıda alımınızı sınırlayın
- Tavuk, balık ve baklagiller gibi yağsız protein kaynakları seçin
- Meyveler, sebzeler ve kepekli tahıllar gibi çok çeşitli yüksek lifli yiyecekler yiyin
- Kızarmış yiyecekler yerine fırınlanmış, buğulanmış, ızgara ve kavrulmuş yiyecekleri tercih edin
- Mümkünse fast food ve şekerli, önceden paketlenmiş yiyeceklerden kaçının
Kolesterol, doymuş yağlar veya trans yağlar bakımından yüksek gıdalar şunları içerir:
- Kırmızı et, sakatat, yumurta sarısı ve yüksek yağlı süt ürünleri
- Kakao yağı veya hurma yağı ile yapılan işlenmiş gıdalar
- Patates cipsi, soğan halkası ve kızarmış tavuk gibi derin yağda kızartılmış yiyecekler
- Bazı kurabiyeler ve börekler gibi bazı unlu mamuller
Balık ve omega-3 yağ asitleri içeren diğer yiyecekleri yemek de LDL seviyenizi düşürmenize yardımcı olabilir. Örneğin somon, uskumru ve ringa balığı zengin omega-3 kaynaklarıdır. Ceviz, badem, öğütülmüş keten tohumu ve avokado da omega-3 içerir.
Kolesterol ilaçları
Bazı durumlarda, doktorunuz kolesterol seviyenizi düşürmeye yardımcı olacak ilaçlar reçete edebilir. Statinler, yüksek kolesterol için en sık reçete edilen ilaçlardır. Karaciğerinizin daha fazla kolesterol üretmesini engellerler. Statin örnekleri şunları içerir:
- Atorvastatin (Lipitor)
- Fluvastatin (Lescol)
- Rosuvastatin (Crestor)
- Simvastatin (Zocor)
Doktorunuz ayrıca yüksek kolesterol için başka ilaçlar da verebilir, örneğin:
- Niasin
- Kolesevalam (Welchol), kolestipol (Colestid) veya kolestiramin (Prevalite) gibi safra asidi reçineleri veya sekestranları
- Ezetimib (Zetia) gibi kolesterol emilim inhibitörleri
- Alirocumab (Praluent) ve evolocumab (Repatha) gibi PCSK9 inhibitörleri
Bazı ürünler, vücudunuzun gıdalardan kolesterol emilimini azaltmaya ve karaciğerinizin kolesterol üretimini azaltmaya yardımcı olan bir ilaç kombinasyonu içerir. Bir örnek ezetimib ve simvastatinin (Vytorin) bir kombinasyonudur.
Kolesterolü doğal olarak düşürmek için ev ilaçları
Bazı durumlarda, ilaç kullanmadan kolesterol seviyenizi düşürebilirsiniz. Örneğin, besleyici bir diyet programı, düzenli egzersiz yapmak ve tütün ürünlerini kullanmaktan kaçınmak yeterli olabilir. Bazı insanlar ayrıca bazı bitkisel ve besin takviyelerinin kolesterol seviyelerini düşürmeye yardımcı olabileceğini iddia ediyor. Örneğin, aşağıdakiler hakkında iddialarda bulunulmuştur:
- Sarımsak
- Alıç
- Astragalus (Geven otu)
- Kırmızı pirinç mayası
- Sterol ve stanol takviyeleri
- Psyllium tohum kabuğunda bulunan sarı psyllium
- Öğütülmüş keten tohumu
Ancak, bu iddiaları destekleyen kanıtların düzeyi değişiklik göstermektedir. Ayrıca, Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), yüksek kolesterolü tedavi etmek için bu ürünlerin hiçbirini onaylamamıştır. Bu durumun tedavisine yardımcı olup olamayacaklarını öğrenmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Herhangi bir bitkisel veya besin takviyesi almadan önce daima doktorunuzla konuşun. Bazı durumlarda, aldığınız diğer ilaçlarla etkileşime girebilirler.
Yüksek Kolesterol Nasıl Önlenir?
Yüksek kolesterol için genetik risk faktörlerini kontrol edemezsiniz. Bununla birlikte, yaşam tarzı faktörleri yönetilebilir. Yüksek kolesterol geliştirme riskinizi azaltmak için:
- Kolesterol ve hayvansal yağlar bakımından düşük ve lif bakımından yüksek besleyici bir diyet yapın.
- Aşırı alkol tüketiminden kaçının.
- Orta kiloda kalın.
- Düzenli egzersiz yapın.
- Sigara içmekten kaçının.
- Rutin kolesterol taraması için doktorunuzun tavsiyelerine uyun.
Yüksek kolesterol veya koroner kalp hastalığı riski altındaysanız, muhtemelen sizi kolesterol seviyenizi düzenli olarak test ettirmeye teşvik edeceklerdir. Çoğu durumda, yüksek kolesterolün hiçbir semptomu yoktur. Ancak tedavi olmadan yüksek kolesterol ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. İyi haber şu ki, doktorunuz bu durumu yönetmenize yardımcı olabilir ve birçok durumda komplikasyonlardan kaçınmanıza yardımcı olabilir.
Kolesterolünüzün yüksek olup olmadığını öğrenmek için, özellikle 20 yaşında veya daha büyükseniz, doktorunuzdan kolesterol seviyenizi test etmesini isteyin. Size yüksek kolesterol teşhisi koyarlarsa, onlara tedavi seçeneklerinizi sorun.
Yüksek kolesterolden kaynaklanan komplikasyon riskinizi azaltmak için sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları uygulayın ve doktorunuzun önerdiği tedavi planını takip edin. Dengeli bir diyet programı uygulamak, düzenli egzersiz yapmak ve tütün ürünlerinden kaçınmak, sağlıklı kolesterol seviyelerine ulaşmanıza ve korumanıza yardımcı olabilir. Ayrıca yüksek kolesterolden kaynaklanan komplikasyon riskinizi azaltmanıza yardımcı olabilir.