Hiperhidroz, vücudun gereğinden fazla terlemesidir. Normalde insanlar egzersiz yaparken, sıcak bir ortamda bulunurken veya stresli bir durumda iken terlerler. Ancak hiperhidrozlu bireyler, bu tür tetikleyiciler olmadan da aşırı terleyebilirler.
Hiperhidroz iki ana kategoriye ayrılır:
- Primer Hiperhidroz: Belirgin bir tıbbi nedeni olmayan aşırı terlemedir. Genellikle el, ayak, koltuk altı ve bazen yüz bölgelerini etkiler. Semptomlar genellikle ergenlik döneminde başlar.
- Sekonder Hiperhidroz: Başka bir tıbbi duruma bağlı olarak ortaya çıkan aşırı terlemedir. Tüm vücudu etkileyebilir ve genellikle uykuda bile devam eder. Bazı durumlar sekonder hiperhidroza neden olabilir, örneğin menopoz, tiroid sorunları, diyabet, bazı ilaçlar, bazı kanser türleri ve bazı enfeksiyonlar.
Hiperhidrozun tedavisi, altta yatan nedenlere ve terlemenin şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Primer Hiperhidroz
Primer hiperhidroz, bilinen herhangi bir tıbbi duruma ya da ilaca bağlı olmadan gelişen aşırı terleme durumudur. Genellikle vücudun belirli bölgelerini simetrik olarak etkiler, yani her iki elde, her iki koltuk altında veya her iki ayakta aynı anda görülür.
Primer hiperhidrozun özellikleri:
- Genellikle ergenlik döneminde başlar.
- En sık el, ayak, koltuk altı ve yüz bölgelerini etkiler.
- Uyku sırasında terleme genellikle olmaz.
- Sıklıkla aile geçmişi vardır, yani genetik bir bileşeni olabilir.
Nedenleri:
Primer hiperhidrozun kesin nedeni bilinmemekle birlikte, ter bezlerinin aşırı aktif olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, aile geçmişi olan kişilerde genetik bir bileşenin rol oynayabileceği düşünülmektedir.
Tedavi:
Primer hiperhidrozun tedavisi, terlemenin şiddetine ve etkilediği bölgeye bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
- Antiperspirantlar: Alüminyum klorür heksahidrat içeren güçlü antiperspirantlar terlemeyi azaltabilir.
- Iontoforez: Bu tedavide, suya daldırılan eller ve ayaklara zayıf elektrik akımları uygulanır.
- Botulinum toksini: Botox enjeksiyonları, ter bezlerini geçici olarak engelleyerek terlemeyi azaltabilir.
- İlaçlar: Antikolinerjik ilaçlar ter üretimini azaltabilir.
- Cerrahi müdahale: Aşırı terleme için diğer tedavilere yanıt vermeyen kişilerde, sempatektomi adı verilen bir işlem uygulanabilir. Bu işlemde, terlemeyi kontrol eden sinirler kesilir.
Primer hiperhidroz, kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir, bu nedenle tedavi seçenekleri hakkında bir dermatolog ya da başka bir uzmana danışmak önemlidir.
Sekonder Hiperhidroz
Sekonder hiperhidroz, bir başka tıbbi duruma ya da ilaç yan etkisine bağlı olarak gelişen aşırı terleme durumudur. Bu tür terleme genellikle vücudun geneline yayılan bir özellik gösterir ve sıklıkla uykuda da devam edebilir.
Sekonder Hiperhidrozun Neden Olduğu Durumlar:
- Nedenleri:
- Endokrin bozukluklar: Hipertiroidizm, diyabet, hipoglisemi, menopoz, feokromositoma, akromegali, karsinoid sendromu.
- Kardiyovasküler bozukluklar: Kalp yetmezliği.
- Nörolojik bozukluklar: Parkinson hastalığı, felç, spinal kord yaralanmaları.
- Enfeksiyonlar: Tüberküloz, HIV.
- Kanserler: Özellikle lenfoma.
- Alkol veya madde bağımlılığı.
- Diğerleri: Obezite, duygusal stres, anksiyete, sıcak iklim koşulları, yoğun egzersiz ve fiziksel aktiviteler.
- İlaçlar ve Toksinler:
- Antidepresanlar
- Antipsikotikler
- Antipiretikler (ateş düşürücüler)
- Bazı kemoterapi ilaçları
- Kalsiyum kanal blokerleri
Tanı: Sekonder hiperhidroz tanısında temel amaç, aşırı terlemenin altında yatan nedeni belirlemektir. Bu, detaylı bir tıbbi öykü, fizik muayene ve belirtilen tıbbi durumları tespit etmek için gerekli testlerle yapılır.
Tedavi: Sekonder hiperhidrozun tedavisi, altta yatan nedeni tedavi etmeye odaklanır. Örneğin, bir ilaç aşırı terlemeye neden oluyorsa, ilacın dozu ayarlanabilir ya da değiştirilebilir. Hipertiroidizm gibi bir tıbbi durum söz konusuysa, bu durumun tedavisi terlemeyi kontrol altına alabilir.
Sekonder hiperhidrozun altında yatan neden belirlenip tedavi edildiğinde, aşırı terleme genellikle düzelir. Ancak terleme semptomlarının devam ettiği durumlarda, tedavi stratejisi primer hiperhidrozda kullanılan yöntemlere benzer şekilde uygulanabilir. Eğer sürekli aşırı terleme şikayetiniz varsa, bir doktorun değerlendirmesi ve önerisi esastır.
Aşırı Terleme Belirtileri Nelerdir?
Aşırı terleme (hiperhidroz) belirtileri, etkilenen bölgeye, terlemenin şiddetine ve süresine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Genel olarak aşırı terlemenin belirtileri şunlardır:
- El ve Ayaklarda Sürekli Terleme: Ellerin (palmar hiperhidroz) ve ayakların (plantar hiperhidroz) sürekli ıslak ve nemli olması.
- Koltuk Altında Aşırı Terleme: Koltuk altlarında (aksiller hiperhidroz) ıslaklık ve sık sık ter lekelerinin oluşması.
- Yüz ve Başta Aşırı Terleme: Yüzde (fasiyal hiperhidroz) sürekli terlemenin olması, özellikle yemek yerken veya belirli yiyeceklerden sonra artan terleme.
- Sık Sık Değiştirme İhtiyacı Duyulan Kıyafetler: Gün içinde birkaç kez kıyafet değiştirme ihtiyacı duymak.
- Sosyal veya Mesleki Aktivitelerde Zorluk: Özellikle elle yapılan aktivitelerde (örneğin yazma, bilgisayar kullanma) veya sosyal etkileşimlerde (el sıkışma gibi) rahatsızlık duymak.
- Cilt Problemleri: Uzun süre nemli kalan bölgelerde cilt tahrişi, kızarıklık, döküntü veya enfeksiyonlar.
- Psikolojik Etkiler: Özsaygı kaybı, anksiyete veya depresyon gibi psikolojik sorunlar.
Eğer aşırı terleme semptomları yaşanıyorsa, özellikle bu belirtiler yaşam kalitesini olumsuz etkiliyorsa, bir dermatolog veya başka bir uzmana danışmak önemlidir. Ayrıca, aşırı terlemenin altında başka bir tıbbi durumun olup olmadığını belirlemek için de bir uzmana başvurmak gerekebilir.
Aşırı Terleme Nasıl Tedavi Edilir?
Hiperhidroz tedavisinde farklı seçenekler bulunmaktadır. Uygulanan tedavi, terlemenin şiddetine, yerine ve altta yatan olası nedenlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Aşırı terlemenin tedavi yöntemleri şunlardır:
- Antiperspirantlar: Alüminyum klorür heksahidrat gibi bileşenleri içeren reçete gerektiren antiperspirantlar, terlemeyi engelleyerek koltuk altında etkili olabilir. Eller ve ayaklar için de kullanılabilir.
- Iontoforez: Elektrikli su banyosu olarak da adlandırılan bu yöntemde, el ve ayaklar 20-30 dakika süreyle su dolu bir kapta tutulur. Zayıf bir elektrik akımı uygulanarak ter bezlerinin geçici olarak kapatılması hedeflenir.
- Botulinum toksini (Botox) enjeksiyonları: Botox, ter bezlerini geçici olarak bloke ederek aşırı terlemeyi engeller. Genellikle koltuk altı terlemesi için kullanılır, ancak ellerdeki ve ayaktaki terlemeyi tedavi etmek için de kullanılabilir.
- Antikolinerjik ilaçlar: Bu ilaçlar, tüm vücutta terlemeyi azaltabilir. Ancak, yan etkileri olabilir, bu nedenle diğer tedavilere yanıt alınamadığında tercih edilir.
- Endoskopik torasik sempatektomi (ETS): Bu cerrahi işlem, özellikle el terlemesini tedavi etmek için kullanılır. Göğüs kafesinin içindeki terlemeyi kontrol eden sinirlerin bazıları kesilir ya da bloke edilir.
- Mikro dalga tedavisi: Bu yöntemde, koltuk altlarına mikro dalga enerjisi uygulanır. Bu, ter bezlerini yok ederek terlemeyi azaltır.
- Lazer tedavisi: Lazer, ter bezlerini tahrip ederek aşırı terlemeyi azaltabilir.
- Cerrahi müdahale: Aşırı terleme için diğer tedavilere yanıt vermeyen kişilerde, ter bezlerinin alındığı cerrahi prosedürler yapılabilir.
Bu tedavi seçeneklerinin her biri, farklı avantajlara, yan etkilere ve maliyetlere sahip olabilir. Bu nedenle, en uygun tedavi yöntemini belirlemek için bir dermatolog veya başka bir uzmana danışmak önemlidir.
Riskleri Nelerdir?
Hiperhidroz (aşırı terleme) tedavisinin komplikasyonları, uygulanan tedavi yöntemine göre değişiklik gösterebilir. Bazı tedavi yöntemlerinin potansiyel komplikasyonları şunlardır:
- Antiperspirantlar:
- Cilt tahrişi: Bazı kişiler, antiperspirantların içerdiği kimyasallara karşı hassastır ve ciltte kızarıklık, kaşıntı veya döküntü gibi reaksiyonlar geliştirebilir.
- Iontoforez:
- Hafif cilt tahrişi.
- Kuru cilt.
- Kabarcıklar veya döküntüler.
- Botulinum toksini (Botox) enjeksiyonları:
- Enjeksiyon yerinde geçici ağrı veya morarma.
- Grip benzeri belirtiler.
- Göz kapağında düşme (nadirdir ve genellikle geçicidir).
- Kas zayıflığı.
- Antikolinerjik ilaçlar:
- Kuru ağız.
- Bulanık görme.
- Kabızlık.
- İdrar tutukluğu.
- Hızlı kalp atışı.
- Konfüzyon, özellikle yaşlılarda.
- Endoskopik torasik sempatektomi (ETS):
- Horner sendromu (göz kapağının düşmesi, pupillin küçülmesi).
- Kompanse terleme (ameliyat sonrası vücudun diğer bölgelerinde artan terleme).
- Göğüs ağrısı veya rahatsızlık.
- Göğüste sıvı birikmesi.
- Mikro dalga tedavisi:
- Ciltte geçici ağrı veya duyarlılık.
- Ciltte geçici şişlik veya kızarıklık.
- Nadiren yanıklar veya yara izi.
- Lazer tedavisi:
- Ciltte yanma veya ağrı.
- Ciltte renk değişiklikleri.
- Yara izi oluşumu.
- Cerrahi müdahale (ter bezlerinin alınması):
- Enfeksiyon.
- Yara izi.
- Ciltte renk değişiklikleri.
- Hematom veya seroma oluşumu.
Tedavi seçeneklerinin riskleri ve faydaları her birey için farklı olabilir. Bu nedenle, en uygun tedavi yönteminin seçilmesi ve olası komplikasyonların tartışılması için bir dermatolog veya başka bir uzmana başvurmak önemlidir.
Aşırı Terleme Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Terleme ameliyatı, aşırı terlemenin cerrahi olarak tedavisi için kullanılan bir prosedürdür ve genellikle endoskopik torasik sempatektomi (ETS) olarak adlandırılır. Bu işlem, genellikle palmar hiperhidroz (ellerde aşırı terleme) tedavisi için kullanılır, ancak bazen aksiller hiperhidroz (koltuk altı) veya fasiyal hiperhidroz (yüzde terleme) için de uygulanabilir.
ETS prosedürü şu şekilde gerçekleştirilir:
- Hazırlık: Hasta genel anestezi altına alınır.
- Erişim: Cerrah, her iki göğüs kafesi arasındaki alanlara erişmek için koltuk altlarına küçük kesikler yapar.
- Endoskop Kullanımı: Cerrah, bu kesiklerden bir endoskop (ince, ışıklı bir tüp) yerleştirir. Endoskop, cerrahın terlemeyi kontrol eden sempatik sinirleri görüntülemesini sağlar.
- Sinirlerin Kesilmesi veya Klemplenmesi: Cerrah, terlemeyi azaltmak için belirli sempatik sinirleri keser veya klempler. Bu, sinirlerin aktivitesini durdurarak terleme reaksiyonunu engeller.
- Kapatma: Cerrah, kesikleri diker ve prosedürü tamamlar.
ETS’nin avantajları arasında hızlı sonuçlar ve yüksek başarı oranları bulunmaktadır. Ancak, bu prosedür bazı riskler ve yan etkilerle de ilişkilendirilmiştir:
- Kompanse Terleme: Ameliyattan sonra vücudun diğer bölgelerinde terlemenin artması. Bu, en sık rastlanan yan etkidir ve genellikle sırtta, göğüste veya bacaklarda meydana gelir.
- Horner Sendromu: Göz kapağının düşmesi, pupilla daralması ve yüzde terlememenin neden olduğu bir durumdur. Bu, sinirlerin yanlışlıkla hasar görmesi sonucu meydana gelir.
- Cerrahi Komplikasyonlar: Ameliyatla ilişkili komplikasyonlar, enfeksiyon, kanama, pnömotoraks (akciğer sönmesi) gibi durumları içerebilir.
ETS, diğer tedavilere yanıt vermeyen kişiler için son çare olarak düşünülmelidir. Birçok uzman, bu prosedürün potansiyel yan etkileri nedeniyle sadece aşırı el terlemesi olan hastalar için önerilmesi gerektiğini savunmaktadır. Eğer ETS’yi düşünüyorsanız, riskleri ve faydaları konusunda deneyimli bir cerrahla görüşmek önemlidir.
Aşırı Terlemeye Bağlı Komplikasyonlar Nelerdir?
Aşırı terleme (hiperhidroz) tek başına bir komplikasyon kaynağı olmasa da, bireylerin sosyal, fiziksel ve duygusal yaşamlarında bir dizi problem ve komplikasyona neden olabilir.
- Cilt Problemleri: Aşırı nem nedeniyle, terlemenin yoğun olduğu bölgelerde ciltte tahriş, kızarıklık ve döküntü gibi sorunlar gelişebilir. Bakteriyel veya fungal enfeksiyonlara yatkınlık artabilir.
- Tırnak Mantarı: Aşırı terleyen ayaklar, tırnak mantarına yol açabilir.
- Cilt Enfeksiyonları: Aşırı nem, bakteriyel ve fungal cilt enfeksiyonlarının (örneğin, intertrigo) oluşumuna zemin hazırlayabilir.
- Psikolojik Etkiler: Aşırı terleme, özellikle sosyal etkileşimler sırasında bireyler için utanç verici olabilir. Bu, özsaygı kaybına, sosyal izolasyona, depresyona ve anksiyeteye neden olabilir.
- Sosyal ve Mesleki Problemler: Terlemeye bağlı sürekli ıslaklık ve kötü koku, iş veya sosyal etkileşimlerde zorluklara neden olabilir. Örneğin, terleyen eller nedeniyle el sıkışmak, bir şey tutmak veya yazmak gibi basit görevler zorlaşabilir.
- Kıyafet ve Ayakkabı Sorunları: Aşırı terleme, kıyafetlerin ve ayakkabıların sık sık değiştirilmesi gerekliliğine neden olabilir. Bu, maddi maliyetleri artırabilir ve kıyafetlerde erken yıpranmaya sebep olabilir.
- Konsantrasyon Problemleri: Aşırı terleme, bireyin dikkatini dağıtarak odaklanmayı zorlaştırabilir.
Bu komplikasyonlar, terlemenin şiddetine ve yerine göre değişebilir. Aşırı terleme, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebilir, bu nedenle tedavi seçenekleri üzerinde bir dermatolog veya başka bir uzmana danışmak önemlidir.
Hangi Hastalıklar Terlemeye Sebep Olabilir?
Birçok hastalık ve tıbbi durum terlemenin artmasına neden olabilir. Terlemeye sebep olabilecek bazı hastalıklar ve tıbbi durumlar şunlardır:
- Endokrin Bozukluklar:
- Hipertiroidizm: Tiroid bezinin aşırı aktif olması.
- Diabetes Mellitus (Şeker Hastalığı): Özellikle kan şekeri düşüklüğü durumunda (hipoglisemi) terleme görülebilir.
- Feokromositoma: Böbrek üstü bezlerinde oluşan bir tümör.
- Menopoz: Östrojen seviyelerinin düşmesiyle beraber sıcak basmaları ve terlemeler görülebilir.
- Enfeksiyonlar:
- Tüberküloz: Kronik bir bakteriyel enfeksiyon.
- HIV: İnsan immün yetmezlik virüsü enfeksiyonu.
- Malarial: Sıtma hastalığına neden olan enfeksiyon.
- Kardiyovasküler Durumlar:
- Kalp Yetmezliği: Kalbin yeterince kan pompalayamaması durumu.
- Miyokard Enfarktüsü (Kalp Krizi): Aniden başlayan göğüs ağrısı ve terleme.
- Nörolojik Durumlar:
- Parkinson Hastalığı: Sinir hücrelerinin aşamalı olarak kaybı.
- Posttravmatik Stres Bozukluğu (PTSD): Travmatik bir olay sonrası gelişen stres tepkisi.
- Kanserler:
- Lenfoma: Lenf hücrelerinden kaynaklanan kanser.
- Lösemi: Kan ve kemik iliği kanseri.
- Karaciğer Kanseri: Özellikle ileri evrelerde gece terlemelerine neden olabilir.
- İlaçlar ve Madde Kullanımı:
- Bazı antidepresanlar, özellikle selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI).
- Aspirin ve diğer ağrı kesiciler.
- Antipiretikler (ateş düşürücüler).
- Opioidler.
- Alkol ya da uyuşturucu kullanımı veya kesilmesi.
- Obezite: Vücut kitle indeksi yüksek olan kişilerde terleme artışı görülebilir.
- Romatolojik Hastalıklar:
- Romatoid Artrit: Kronik bir inflamatuar bozukluk.
- Sistemik Lupus Eritematozus: Otoimmün bir bozukluk.
- Gastrointestinal Bozukluklar:
- Gastroözofageal Reflü Hastalığı (GERD): Mide asidinin yemek borusuna geri gelmesi.
- Zollinger-Ellison sendromu: Mide asidi üretimini artıran bir tümör.
Eğer aşırı terlemenin nedeni bilinmiyorsa veya ani ve açıklanamayan bir terleme yaşanıyorsa, bir doktorun değerlendirmesi ve önerisi esastır. Bu, altta yatan daha ciddi bir durumun belirtisi olabileceği için önemlidir.
Aşırı Terlemeyi Ne Azaltır?
Aşırı terlemeyi (hiperhidroz) azaltmak veya kontrol altında tutmak için evde uygulanabilecek bazı öneriler ve genel tedavi yaklaşımları şunlardır:
- Antiperspirantlar: Terlemeyi engelleyici özellikleri olan antiperspirantlar, ter bezlerini tıkayarak terlemeyi azaltır. Alüminyum tuzları içeren ürünler, ter bezlerinin kanallarını daraltarak terleme miktarını azaltır.
- Elbise Seçimi: Doğal kumaşlardan yapılmış, nefes alabilir giysiler giymek yardımcı olabilir. Ayrıca, koyu renkli ya da desenli kıyafetler ter lekelerinin daha az görünür olmasına yardımcı olabilir.
- Ayak Hijyeni: Pamuklu ya da özel nem çekici çoraplar giymek, aşırı ayak terlemesini azaltabilir. Ayrıca, ayakkabılarınızı sık sık değiştirmek ve ayaklarınızın kurumasını sağlamak da faydalıdır.
- Düzenli Banyo: Sık sık duş almak veya banyo yapmak cildi temiz tutarak bakteri oluşumunu azaltır.
- Alkol Bazlı Losyonlar: El ve ayaklar için alkol bazlı losyonlar, bazen terlemeyi geçici olarak azaltabilir.
- Stresi Yönetmek: Stres ve anksiyete, terlemeyi tetikleyebilir. Yoga, meditasyon, derin nefes alma teknikleri ve diğer rahatlama yöntemleri stresi azaltmaya yardımcı olabilir.
- Beslenme: Baharatlı yemekler, kafein ve bazı gıda katkı maddeleri terlemeyi artırabilir. Buna karşılık, bol su içmek vücut sıcaklığını dengede tutmaya yardımcı olabilir.
- Kilo Verme: Obezite veya aşırı kilolu olmak, terleme riskini artırabilir. Sağlıklı bir kiloya ulaşmak bu riski azaltabilir.
- Tütün ve Alkolün Azaltılması: Nikotin ve alkol, terleme artışına neden olabilir.
- İlaçların Gözden Geçirilmesi: Eğer aşırı terleme şikayeti bir ilacın yan etkisi olarak ortaya çıkıyorsa, doktorla bu ilaçların gözden geçirilmesi ve alternatif tedavilerin değerlendirilmesi konuşulmalıdır.
Bu önerilere ek olarak, aşırı terlemenin tedavisinde farklı medikal yaklaşımlar ve tedaviler de mevcuttur. Aşırı terleme şikayeti olan kişilerin bir dermatolog veya diğer tıbbi uzmanla görüşerek en uygun tedavi yöntemini belirlemeleri önerilir.